Ön yargı ne demek? Öncelikle, ön yargı nedir? Peki, önyargılı olmak nasıl engellenir? Öyleyse, önyargılardan nasıl kurtuluruz? Üstelik, ön yargıları yıkmak neden zordur? Önyargılı olmak nedir? Atomu parçalamaktan daha zor olan, ön yargıları yıkmaktır. Yazım kuralı olarak, önyargı nasıl yazılır? Bu ve benzeri soruların yanıtlarını birlikte inceleyelim.
Kelimenin kökeni, Latince prae (öncesinde, öncesinde, önceden) ve iudicium (yargı) kelimelerinden türemiştir. Kısaca önyargı, zararlı bir duygu ve düşünce durumudur. Evrenselleştirici şekilde, bireysel başka örneklerin ayırt ediciliğine yönelik körlük vardır. İnsan beyni işleyiş sisteminin belki de en gerekli lakin zararlı sonucu, ön yargılı olmaktır. İnsan beyni, topladığı bilgileri kategorize eder, gruplar ve kümelere ayırır. Böylece kendisi için en doğru olan sonuca ulaşmak için kısa yollar geliştirir.
Ön Yargı Ne Demek?
İçindekiler
Örneğin, çikolata yeme deneyiminde yaşadığınız bazı deneyimler vardır. Bunlara dayanarak, çikolata için şu konsepti kümeye ekleriz: lezzetli, harika bir şey. Bulduğunda hepsini yiyebilirsin. Sonra yeni bir çikolata parçasıyla karşılaştığımızda, artık bir önyargımız oluşmuştur. Görüntüsü çikolata gibi olan bir nesne veya ürün için tadına bile bakmamıza artık gerek yoktur. Biliyorum işte, bu çikolata! Harika bir lezzet! Beynimize bu mesajı üretir bizim için. Peki ya gördüğümüz şey aslında çikolata değilse?? Öyle ya, az önce tadına bile bakmadan önyargı ile karar vermiş olduk.
Kişisel gelişim yazıları: Ön yargı ne demek?
İnsan beyni, negatif çağrışımları da kategorize ederek, kümelendirmeye bayılır. “Deprem” veya “hırsız” konseptini ele alalım. Eğer bir deprem yaşamışsak ve evlerin yıkıldığını gördüysek, en ufak sarsıntı bile insan beyni için çok büyük alarm mesajları verecektir. Bu eylem sırasında beynimiz geçmiş yaşanmışlıklardan bir çıkartımda bulunuyor. Tek amacı var beynimizin, hayatta kalmamız. Bunun için her türlü şekilde bizi bilinçdışı olarak kontrol etmeye çalışıyor. Bu durum çoğu zaman işe yarayabilir, kabul edebiliriz. Lakin, çoğu zaman dediğimizi unutmayalım. ön yargı ne demek?
Örneğin, yaşadığı ikili ilişkide aldatılan kişi, ” tüm erkekler / kadınlar aldatır ” diyebilir. ön yargı ne demek? Kendi örnekleminden yola çıkacak olursak, geçerli olabilir. Ancak, 5 milyar kadın ve erkek söz konusu olduğunda, böylesi genellemeler çok yanlış olacaktır. Bireysel yaşanmış tecrübe, tüm grubu genelleme temelinde aleyhte bir ön yargı oluşturmuştur.
Kişilere, kurumlara, olaylara, ülkelere ve coğrafyalara karşı genetik, etnik, dini, cinsel veya sadece öteki olması temelinde ön yargı taşınabilir. Bu duygunun kontrol dışına çıkması sonrası ırkçı ve cinsiyetçi söylemler gelişmektedir. Kişi, kendisi gibi olmayanlar hakkında bir tutum ve yargı geliştirmiştir.
Onun sevdiği yemeği beğenmeyenler, aslında yemek lezzetinden anlamayan zavallılardır!
Nasıl da komik ve zavallı bir düşünce yapısı gelişiyor. Hele böylesi katı bir önyargı ile kararlar, eylemler ve insanlarla etkileşim şekilleri belirleniyor.
Olaylara ve insanlara önyargılı olmak nasıl engellenir?
Öte yandan ırkçılık, önyargılı tavırlar alarak bu insanların hayatlarını bir şekilde etkilemeyi içerir. ön yargı ne demek? Örneğin, diğerlerinin fırsatlardan, işlerden, eğitim hizmetleri, sağlık desteği ve hatta evlenmek istedikleri kişiyle evlenebilme özgürlüğünü kısıtlamayı arzulayabilir. Diğeri/diğerleri için kırıcı sözler kullanmak, önyargıların ortaya çıkmasına izin verme yöntemi olarak kullanılır. Eğer etrafınızda iletişim tekniği olarak kırıcı ve zedeleyici dil geliştiren insanlar var ise, mutlaka önyargıları ile hareket ettiklerine emin olabilirsiniz.
Oysa, dünya gezegeninde hep birlikte, uyum içinde olmayı seçmeliyiz. Dağlar, taşlar, nehirler ve akarsuların bile canlı olduklarını bilmeliyiz. Ne kadar doğayla barışırsak, o kadar kendimizle barışırız. Kendisiyle barışık insan, kendi eksiklerini fark eder, onları geliştirmeye yönelir. Oysa kusursuz ve her şeyi bilen insanlar, hep diğerlerinde eksik ve hata aramayı seçerler.
İnsanlara ve olaylara karşı ön yargılı olmak, düşünce tembelliğini seçmektir. Karşımızdakinin gerçekte kim olduğunun ayrıntılarını bulmak için zaman ayırmadan, karar veririz. Bu davranışın sonucu, insanlar hakkında genellemeler yapmakla sonuçlanır. Bunun sonucunda, sterotipleme denilen durum yaşanır. Aşırı basit bir görüş veya tavır ile, genel hakkında çoğunlukla gerçeği yansıtmayan standart resimler oluşturulur. Stereotipleme, bazı deneyimler temelinde bir kavrama çeşitli özellikler atamaktır. Atadığımız özelliklerin hepsi doğru da olabilir, haklı da olabiliriz. Lakin hep şu soru cebimizde bulunmalıdır: ya öyle değilse? Ya benim düşündüğüm gibi değilse? Aksi takdirde bu düşünce yapısı temelinde, ayrımcılık duygusu filizlenir.
Kişisel gelişim: ön yargı ne demek?
Ayrımcılık yapmak, diğer insanları yargılayarak, kendinden aşağı görmektir. Belirli bir grup insana “kötü” dediğimizde, onlara karşı ayrımcılık yapmış oluruz. Önceden belirlenmiş değer yargılarımıza göre düşünmeden hareket ediyoruz. Oysa ihtiyacımız olan önce sakinleşmek, durup düşünmek ve farklı bakış açılarına açık olmak. Sen gene onu beğenme, tamam kabul, lakin kimse kimseyi kendisinden aşağı göremez. İnsanlık onuru buna müsaade etmez. Her birimiz yüce yaratıcının birer parçasıyız.
Boşlukları zihinsel olarak doldurun. Kendi önyargılı düşüncelerinizi test edin:
Kadınlar, ________
Erkekler, ________
Batılılar, ________
Doğulular, ________
Yabancılar, ________
İngilizler,________
Şişmanlar, ________
Boğaziçililer, ________
Uzun boylular ________
Dindarlar, ________
Dinsizler, ________
Zenginler, ________
Fakirler, ________
İşçiler, ________
İşsizler, ________
Öğrenciler, ________
Kendinizde herhangi bir ön yargılı düşünce fark ettiniz mi? Aşağıdaki yorum bölümünde bizimle paylaşmanızdan memnuniyet duyarım. Zira, hepimiz, hep birlikte kişisel gelişim yolculuğundayız. Hep birlikte öğreniyor, paylaşıyor ve gelişiyoruz.
Başkalarına ön yargı ne demek? önyargı nasıl düzelir?
Eğitim, ön yargı düşüncesinden kurtulmanın anahtarı olacaktır. Eğitim, değişimi kucaklar. Eğitim, farklı düşünmeyi ve bakış açısı geliştirmeyi sağlar. Eğitim, duygu ve düşünceleri konuşmayı, münazara etmeyi mümkün kılar.
İnsan, sıfır bilinç ile doğar. Önyargılar, öğrenilen davranışlardır.
Zaten birçok ön yargı dolu dünyaya geldik. Ebeveynlerimiz, öğretmenlerimiz ve arkadaşlarımız onları sorgulamadan bize “eski yöntemlerle” düşünmeyi öğrettiler. Kötü insanlar oldukları için değil, bu yolları ebeveynleri tarafından öğretildiği için, bize böyle öğrettiler. Sorgulamak üzerine kurulmuş bir eğitim sisteminden de geçmedik. bu sebeple belki de hiç sormadık, sormayı düşünmedik. Sormamıza gerek kalmadı. Belki de böylesi daha kolayımıza geldi.
Bu eski bakış açıları, bizimle yaşayan gölgelere benziyor. Nesilden nesile aktarılarak, hepimizin içinde var olan fikirleri ve eylemleri oluşturdular. İnsan beyni en derin yerlerinde, limbik sistemimizde, amigdalanın merkezinde, hipokampusta kodlanmış durumda bir çok otomatik reaksiyonumuz. Oysa bu kodlamalar, orta ilkel beyin bölgemizde bulunmaktadır. Pre-frontal korteks ne güne duruyor? Beta beyin dalgaları ne işe yarıyor 🙂
İnandığımız klişeleri kendi gerçekliğimiz olarak kabul etmeden önce, tekrar bir düşünelim. Bu sefer farklı bir açıdan bakmaya hazır mısınız?
Sağlık ve sevgiyle,
Dr. Bora Küçükyazıcı
Tıp Doktoru & Klinik Psikoloji PhD
