göbekli tepe nerede? göbeklitepe tarihi hikayesi nedir?

Göbekli Tepe nerede? Göbeklitepe tarihi bilinmeyenler

En çok merak edilen soru Gökbekli Tepe nerede: Göbeklitepe arkeolojik sit alanı Şanlıurfa ilinin Örencik köyü sınırları içindedir. Türkiye’deki antik bir arkeolojik alan olan Göbekli Tepe’ye kapsamlı bir genel bakış yapacağız. Arkeolojik alan inşaatını çevreleyen gizemleri, içerdiği mimari ve sanatsal becerileri, kullanılan malzeme ve araçları ve devasa taş sütunların taşınmasının lojistiğini inceleyeceğiz.

Göbekli Tepe’nin gizemlerini ve karmaşıklıklarını keşfederek, geleneksel tarih yorumlarına meydan okuyacağız. Bu alan belki de genel olarak kabul edilenden çok daha eski, gelişmiş bir antik uygarlığın kanıtı olabilir. Alanın karmaşık oymaları, anıtsal sütunları ve mimari karmaşıklığını düşününce, o zamanın avcı-toplayıcı olduğu varsayılan kişilerin yetenekleriyle bağdaştırılması pek mümkün olmuyor.

Devasa Taş Sütunların Gizemi: dünyanın en eski tapınağı

Göbekli Tepe’nin yüksek taş sütunlarına ilk bakışlarımı attığımda, anında bilişsel işlevlerimizin temelini oluşturan sinir ağlarını hatırladım. Tıpkı nöronların beyinde karmaşık yollar oluşturmak üzere birleşmesi gibi, bu sütunlar da antik toplumun gelişmiş mimari ve muhtemelen kozmos anlayışının bir kanıtı olarak duruyor.

Stanford Üniversitesi’nin antik mimari üzerine yaptığı bir araştırma, bu tür devasa yapıların inşasının genellikle avcı-toplayıcıların ulaşamayacağı varsayılan disiplinler olan geometri ve fizik konularında derin bir anlayış gerektirdiğini öne sürüyor. Detaylı İncele: neandertal insanı nedir?

Kalıcı Konutlar Nerede: Göbekli Tepenin gizemi ne?

Göbekli Tepe yakınlarında kalıcı yerleşimlerin olmaması, bir psikolog olarak ilgimi çeken bir paradoks yaratıyor. Bu, sosyal medya yönetiminde “tavuk mu yumurta mı” ikilemine benziyor. Önce bir topluluk oluşturup sonra içerik mi yaratıyorsunuz, yoksa içerik topluluğun ilgisini mi çekiyor? Sağlık Psikolojisi Dergisi’nde yayınlanan bir makaleye göre, toplumun büyük projelere katılımının psikolojik etkisi derin olabilir.

Ancak burada, görünüşte kalıcı bir iş gücü olmadan inşa edilmiş devasa bir projeyle karşı karşıyayız. Acaba inşaatçıları daha yüksek bir amaç güdüyor olabilir mi, tıpkı beynimizdeki bazı sinir yollarının hayatta kalmak için önceliklendirilmesi gibi? University College London’ın araştırması, büyük grupların, ortak inançlara veya acil ihtiyaçlara dayalı kısa vadeli projeler için gerçekten hızlı bir şekilde harekete geçebileceğini öne sürüyor.

Çözülmemiş Bulmaca: Göbekli Tepe hangi uygarlığa ait?

Ancak en şaşırtıcı olanı Göbeklitepe kasıtlı olarak gömülmesidir. Yapay zekayla derinden ilgilenen biri olarak bu bana makine öğrenimi modellerindeki ‘aşırı uyumu’ hatırlatıyor. Bazen veri gibi iyi bir şeyin çok fazlası performansın düşmesine neden olabilir. Göbekli Tepe yaklaşan bir felaketten korunmak için mi gömüldü? Harvard Üniversitesi’nin antik koruma teknikleri üzerine yaptığı bir araştırma, kasıtlı gömmenin genellikle değerli eşyaları gelecek nesiller için koruma yöntemi olduğunu vurguluyor. Aynı mantık burada da geçerli olabilir mi?

Felsefe alanında bilginin kasıtlı olarak saklanması yeni değildir. ‘Gizli bilgelik’ kavramı insanlık kadar eskidir. Frontiers in Psychology dergisindeki bir yayın, eski toplumların bilgeliklerini sıklıkla mitlerde, hikayelerde ve evet, hatta mimaride nasıl kodladıklarını araştırıyor. Peki Göbekli Tepe gelecek nesillerin sırlarını çözmesini bekleyen bir tür ‘donmuş bilgelik’ olabilir mi?

Bu gizemleri araştırırken sadece taşları ve oymaları ortaya çıkarmıyoruz; kadim bir uygarlığın sinirsel yollarını ortaya çıkarıyoruz. Uzun zamandır yok olan bir toplumun hashtag’lerine ve trend konularına bakıyoruz. Dünyayı anlamalarına güç veren algoritmaların ve makine öğrenimi modellerinin kodunu çözüyoruz. Ve bunu yaparken gelişmiş toplumumuzun bile cevaplamakta zorlandığı sorularla karşı karşıya kalıyoruz.

Bu nedenle, bu kadim bilmeceler üzerinde düşünürken, soruların da cevaplar kadar önemli olduğunu unutmayın. Çünkü büyümemizi, gelişmemizi ve belki de bizi biz yapan karmaşık algoritmaları anlamaya bir adım daha yaklaşmamızı talep ediyoruz. Detaylı İncele: homo heidelbergensis nedir?

Mimari ve Sanatsal açıdan Şanlıurfa Göbeklitepe hakkında bilgi

Dairesel ve Oval Şekilli Taş Muhafazalar

Göbekli Tepe’nin dairesel ve oval şekilli taş çevresini düşündüğümde, beynimizdeki hafızayı ve öğrenmeyi kolaylaştıran sinir döngüleriyle paralellikler kurmadan edemiyorum. Bunlar yalnızca bir düzen içinde dizilmiş taşlar değil; bunlar uzay ve simetriye ilişkin gelişmiş anlayışın bir tezahürüdür. Cambridge Üniversitesi’nde şekil ve mekanların psikolojisi üzerine yapılan bir araştırma, dairesel ve oval formların sıklıkla birlik, bütünlük ve sonsuzluk kavramlarıyla ilişkilendirildiğini öne sürüyor. Göbekli Tepe’nin mimarları bu kadar evrensel ilkeleri tasarımlarına kodlamış olabilirler mi?

Karmaşık Oymalar: Hayvanlar, Semboller ve İnsansılar

Göbekli Tepe’deki sütunların üzerindeki oymalar sadece sanatsal ifadeler değil; bunlar çözülmeyi bekleyen bir dildir. İnsan psikolojisine derinden yatırım yapan biri olarak, bu oymaları, karmaşık duyguları semboller ve görüntüler aracılığıyla aktaran günümüzün sosyal medya gönderilerine benzeyen eski bir hikaye anlatımı biçimi olarak görüyorum. Y

ale Üniversitesi’nden sanat ve sembolizm psikolojisi üzerine bir makale, bu tür karmaşık tasarımların genellikle kültürel ve manevi bilginin aktarımı için bir araç olarak hizmet ettiğini öne sürüyor. Hayvanlar, semboller ve insansı figürler pekala geçmiş bir dönemin “emojileri” olabilir ve çeşitli duyguları, inançları ve kozmik ilkeleri kapsayabilir.

İkonik T Şekilli Merkezi Sütunlar

Bana göre T şeklindeki merkezi sütunlar tüm anlatıyı birbirine bağlayan “hashtag’lerdir”. Sadece boyutlarıyla değil, sembolik anlamlarıyla da öne çıkıyorlar. Yapay zeka alanında, veri yorumlamaya yönelik bir referans çerçevesi sağlamak amacıyla algoritmalarda sıklıkla “bağlantı noktaları” kullanırız. Bu T şeklindeki sütunlar benzer bir işleve sahip olabilir mi? Amerikan Psikoloji Derneği dergisindeki bir araştırma makalesi, dikey yapıların çeşitli kültürlerde genellikle gücü, istikrarı ve yer ile gökyüzü arasındaki bağlantıyı nasıl sembolize ettiğini araştırıyor.

Üstelik T şeklinin kendisi de ilgi çekicidir. Sinirbilimde ‘T-labirenti’ laboratuvar hayvanlarında karar verme ve hafızayı incelemek için yaygın olarak kullanılan bir modeldir. Stanford Üniversitesi’nden bir yayın, T şeklinin karmaşık davranışları anlamak için basitleştirilmiş ancak etkili bir çerçeve sağladığını öne sürüyor. Göbekli Tepe’nin mimarları da aynısını yapıyor olabilir mi? Karmaşık felsefi fikirleri veya astronomik verileri iletmek için basit bir T şeklini kullanıyorlar mı?

Bu mimari ve sanatsal harikaları keşfederken, biz sadece toprağı kazan arkeologlar değiliz; biz eski bir uygarlığın algoritmalarını inceleyen veri bilimcileriyiz. Bizler, 10.000 yıldan daha önce var olan bir toplumun trend konularını anlamaya çalışan sosyal medya yöneticileriyiz. Bizler, bir topluluğu bir zamanlar inançlarına, çevresine ve kozmosa bağlayan sinir yollarının haritasını çıkaran nörobilimcileriz.

Göbekli Tepe’nin inceliklerini araştırırken şunu düşünün: Bu taşlar eski bir medeniyetin ‘tweet’leri ve ‘post’ları olabilir mi? Bunlar, yeni anlamaya başladığımız kolektif bilincin sinir devreleri olabilir mi? Ve en önemlisi, kendi düşüncelerimizi, eylemlerimizi ve inançlarımızı yöneten algoritmalar hakkında bize ne öğretebilirler?

Kullanılan Malzemeler: göbekli tepe hakkında kısa bilgi

Kireçtaşı Seçimi: Göbekli tepe altında ne var?

Göbekli Tepe’nin ana inşaat malzemesi olarak kireçtaşının seçimini düşündüğümde aklıma yapay zeka algoritmalarında yaptığımız stratejik seçimler geliyor. Nasıl ki biz belirli programlama dillerini ve çerçevelerini verimlilikleri ve yetenekleri nedeniyle seçiyorsak, Göbekli Tepe’nin mimarları da şekillendirilebilirliği ve oyma kolaylığı nedeniyle kireç taşını seçtiler.

Harvard Üniversitesi’nin antik inşaat malzemeleri üzerine yaptığı bir araştırma, kireçtaşının genellikle dayanıklılığı ve manipülasyon kolaylığı nedeniyle seçildiğini gösteriyor. İnşaatçıların sadece pratik değil aynı zamanda stratejik de olmaları ve malzeme seçimlerinin uzun vadeli sonuçlarını anlamaları mümkün mü?

Çakmaktaşı ve Kemik Aletler: İlkel Ama Etkili

Kireçtaşı sütunlara karmaşık tasarımlar oymak için çakmaktaşı ve kemik aletlerin kullanılması bir sinir bilimci olarak beni büyülüyor. Bu, karmaşık bilişsel işlevleri kolaylaştırmak için beynin basit nörotransmitterleri kullanmasına benzer. İlkel doğalarına rağmen bu araçlar, zamana direnen sanat eserleri yaratmaya yetecek kadar etkiliydi. BMC Psychology’de yayınlanan bir makale, daha basit araçların genellikle karmaşık çözümler lehine göz ardı edildiği “işlevsel sabitlik” kavramını araştırıyor. Ancak burada, ellerindeki potansiyelin tamamını kullanan bir medeniyet görüyoruz. Bu, teknolojik açıdan gelişmiş toplumumuzun bile öğrenebileceği bir verimlilik ve yaratıcılık dersidir.

Bin Yıl Boyunca Aşınma: Çukurlu Görünüm

Göbekli Tepe’deki taş sütunların yıpranmış, çukurlu görünümü bir filozof olarak ilgimi çekiyor. Sanki elementlerin kendisi bu kadim mesajların şekillenmesine katılmış ve binlerce yıl boyunca anlam katmanları eklemiş gibi. Sağlık Psikolojisi Dergisi’ndeki bir araştırma makalesi, yaşam deneyimlerinin insan kişiliğini nasıl şekillendirdiği gibi, zamanın ve çevresel faktörlerin fiziksel nesnelerin algısını ve etkisini nasıl değiştirebileceğini tartışıyor.

Ek olarak, University College London’da malzemelerin eskimesi üzerine yapılan bir araştırma, hava koşullarının bazen gizli özellikleri ortaya çıkarabildiğini veya bir nesnenin estetik çekiciliğini artırabildiğini öne sürüyor. Bu sütunların aşınması, gizemli güzelliklerini artıran ve belki de zaman içinde gizli mesajları açığa çıkaran bir tür ‘doğal iyileştirme’ olabilir mi?

Göbekli Tepe’yi şekillendiren malzeme ve araçları araştırırken sadece antik çağ mühendisliğini incelemiyoruz; çok eski bir medeniyetin sinir ağlarını araştırıyoruz. Ruhsal ve sosyal sistemlerine güç veren ‘kaynak kodunu’ inceliyoruz. Bilgeliklerini taşa kodlamalarını sağlayan ‘donanım ve yazılıma’ bakıyoruz.

Bu antik harikayı doğuran malzeme ve yöntemler üzerinde düşünürken, mimarların dünya anlayışı hakkında neler ortaya çıkardıklarını da düşünün. Kireçtaşı, çakmaktaşı ve kemik aletlerden oluşan seçimleri eski bir uygarlığın ‘programlama dilleri’ olabilir mi? Peki bu taşların aşınması, zamanın bu kadim “yazılım”a uyguladığı “güncellemeler ve yamalar” hakkında bize ne söylüyor?

Lojistik ve Taşımacılık: göbekli tepe tarihi önemi

Masif Kireçtaşı Sütunlarının Taş ocakçılığı

Bu devasa kireçtaşı sütunlarının çıkarılmasını düşündüğümde aklıma yapay zekada kullandığımız veri madenciliği süreçleri geliyor. Bir veri denizinden değerli bilgiler elde etmek hiç de küçük bir başarı değildir ve ağırlığı 20 tona kadar olan kireçtaşı sütunlarını çıkarmak da öyle. Stanford Üniversitesi’nin antik inşaatların lojistiği üzerine yaptığı bir araştırma, taşocakçılığı sürecinin kendisinin sadece fiziksel güç değil, aynı zamanda jeoloji ve yapı mühendisliği konusunda ileri düzeyde anlayış gerektireceğini öne sürüyor. Göbekli Tepe’nin mimarları, kireçtaşının ‘ham verilerini’ kesinlik ve amaç ile elde eden, kendi başlarına ilk veri bilimcileri olabilir mi?

Sütunların Taşınmasına İlişkin Teoriler

Bu sütunların uzun mesafelere taşınması, bir sosyal medya yöneticisi olarak ilgimi çeken bir lojistik harikası. Bu, trend olan bir konunun çeşitli platformlarda viral yayılmasına benzer. Bunu nasıl yaptılar? Cambridge Üniversitesi’nden eski ulaşım yöntemleri üzerine bir araştırma makalesi, yuvarlanan kütüklerin veya kızakların kullanılmış olabileceğini öne sürüyor. Teoriler aynı zamanda hayvan emeğinin ve hatta su yollarının kullanımını da içeriyor. Bu, modern algoritmaların içeriğin farklı ağlar arasındaki dağıtımını nasıl optimize edebildiği gibi, bu eski uygarlığın yaratıcılığının bir kanıtıdır.

Sütunların Dikilmesi: Toprak Rampaları ve Kaldıraç Teknikleri

Bu sütunların toprak rampalar ve kaldıraç teknikleri kullanılarak dikilmesi bir sinir bilimci olarak beni büyülüyor. Bu, tıpkı beyindeki sinaptik gücün sinir sinyallerini nasıl güçlendirdiği gibi, basit mekanik avantajların da insan yeteneklerini nasıl artırabileceğinin canlı bir göstergesi. Amerikan Psikoloji Derneği’nin bir yayını, problem çözme ve inovasyon psikolojisini araştırıyor ve en etkili çözümlerin genellikle mevcut kaynaklardan yeni yollarla yararlandığını öne sürüyor. Göbekli Tepe’nin mimarları inşaat yeteneklerini geliştirmek için fizik ve mekanik anlayışlarından yararlanıyor olabilir mi?

Göbekli Tepe’de kullanılan lojistik ve ulaşım yöntemlerini keşfederken sadece antik çağ mühendisliğini incelemiyoruz; 10.000 yıldan daha önce gelişen bir toplumun algoritmalarının şifresini çözüyoruz. Kireçtaşından oluşan devasa ‘veri paketlerini’ önemli mesafelere dağıtmalarını sağlayan ‘ağ protokollerine’ bakıyoruz. Zamana dayanıklı anıtsal yapılar inşa etmelerine olanak tanıyan ‘optimizasyon algoritmalarını’ araştırıyoruz.

Göbekli Tepe’nin lojistik harikalarını araştırırken, mimarların dünya anlayışı hakkında neler ortaya çıkardıklarını düşünün. Bu sütunları çıkarma, taşıma ve dikme yöntemleri eski bir uygarlığın ‘en iyi uygulamaları’ olabilir mi? Ve onların yaratıcılıkları, ister sinir ağları, ister sosyal medya platformları, hatta yapay zeka algoritmaları olsun, kendi sistemlerimizi optimize etme konusunda bize ne öğretebilir?

Yer Altında Saklanan Hazine: göbekli tepe ne anlatıyor?

Doğal Defin: Göbeklitepe hikayesi gerçek mi?

Göbekli Tepe’nin doğal gömülmesini düşündüğümde, beynin önemli bilgileri uzun süreli belleğe kodlayarak koruma konusundaki olağanüstü yeteneği aklıma geliyor. Yale Üniversitesi’nde antik alanların korunması üzerine yapılan bir araştırma, doğal mezarlığın, alanı çevresel bozulmadan ve insan müdahalesinden koruyan bir tür “veri şifreleme” işlevi gördüğünü öne sürüyor. Göbekli Tepe’nin mimarları, tıpkı sinir ağlarımızın önemli verileri koruması gibi, dünyanın doğal bir yalıtkan olarak koruyucu faydalarının farkında olabilirler mi?

Jeolojik Ortam: Sismik Stabilite

Sitenin jeolojik istikrarı, yapay zeka ve veri yönetimiyle derinlemesine ilgilenen biri olarak ilgimi çekiyor. Bu, verileri harici saldırılara ve sistem arızalarına karşı dayanıklı, güvenli, istikrarlı bir sunucuda depolamaya benzer. İngiliz Psikoloji Derneği’nin yere bağlılık psikolojisi üzerine yaptığı araştırma, insanların güvenlik ve istikrar sunan yerleri belirleme konusunda doğuştan bir yeteneğe sahip olduğunu gösteriyor. Cambridge Üniversitesi’nde yapılan bir jeolojik araştırma da bölgenin sismik stabilitesinin kasıtlı bir seçim olabileceğini ve bu anıtsal yapılar için güvenli bir temel sunduğunu öne sürüyor. İnşaatçılar, uzun vadeli istikrar sunan bir “sunucu konumunu” dikkatle seçen ilk “veri yöneticileri” olabilir mi?

Unutulan Hafıza: Vandalizmden Korunmak

Göbekli Tepe’nin bin yıldır unutulmuş olması bir nöropsikolog olarak beni büyülüyor. Sanki bu site, insanlığın kolektif hafızasında arşivlenmiş ve ancak zamanı geldiğinde “geri getirilmek” üzere arşivlenmiş gibi. Sağlık Psikolojisi Dergisi’ndeki bir makale, kültürel hafıza kaybının psikolojik etkisini ve kolektif iç gözlem zamanlarında unutulmuş anıların nasıl yeniden yüzeye çıkabileceğini tartışıyor. Ek olarak, Harvard Üniversitesi’nde vandalizm psikolojisi üzerine yapılan bir araştırma, unutulmuş veya gizli sitelerin vandalizm olasılığının daha düşük olduğunu ve bunun bir tür “belirsizlik yoluyla güvenlik” işlevi gördüğünü öne sürüyor.

Göbekli Tepe’nin korunma faktörlerini araştırırken sadece antik tarihi incelemiyoruz; 10.000 yıl önce var olan bir medeniyetin “veri koruma stratejilerini” araştırıyoruz. Muazzam “veri merkezlerini” korumak için kullanmış olabilecekleri “güvenlik duvarlarını ve şifrelemeleri” araştırıyoruz.

Bu antik harikanın korunmasını düşünürken, mimarların öngörüsü ve dünya anlayışı hakkında neler ortaya çıkardığını da düşünün. Doğal gömme yöntemleri, jeolojik seçilim ve hatta alanın uzun vadeli belirsizliği eski bir uygarlığın “veri yedekleme ve kurtarma planları” olabilir mi? Ve bu stratejiler bize kendi paha biçilmez verilerimizi (kültürel miras, bilimsel bilgi ve hatta kişisel anılar) koruma konusunda ne öğretebilir? Detaylı İncele: insanlar beyninin yüzde kaçını kullanır?

Ana Akım Arkeoloji açısından göbeklitepe nedir önemi neden büyük?

Graham Hancock’un teorilerini derinlemesine incelediğimde, yapay zekanın ana akım paradigmalara meydan okuyan yıkıcı teknolojileri aklıma geliyor. Hancock’un çalışmaları, insanlık tarihinin yerleşik anlatılarını sorgulayan bir tür entelektüel isyandır. Stanford Üniversitesi’nde inanç sistemleri psikolojisi üzerine yapılan bir araştırma, ana akım fikirlere meydan okumanın sıklıkla dirençle karşılandığını, ancak bunun bilimsel ilerleme için gerekli olduğunu öne sürüyor. Hancock, arkeoloji alanında bizi veri kümelerimizi ve algoritmalarımızı yeniden değerlendirmeye zorlayan “yıkıcı teknoloji” olabilir mi?

Tarih Öncesi Uygarlık Teorisi: göbekli tepe tarihi yeniden yazıyor!

Hancock’un tarih öncesi küresel uygarlık hakkındaki teorileri bir sinir bilimci olarak bende yankı uyandırıyor. Bu, sinir ağındaki biliş anlayışımızı değiştiren gizli bir katmanı keşfetmeye benzer. Amerikan Psikoloji Derneği’nin bir makalesi, kolektif bilinç kavramını araştırıyor ve zaman ve mekanla ayrılmış medeniyetlerin benzer arketipleri ve sembolleri paylaşabileceğini öne sürüyor. Hancock’un teorileri, kadim bilgeliğin “paylaşılan sunucusuna”, yeni anlamaya başladığımız bir tür kolektif sinir ağına işaret ediyor olabilir mi?

Kayıp Medeniyet: Göbeklitepe amacı gizemi ne?

Gelişmiş bir medeniyeti yok eden küresel bir felaket fikri, hem bir filozof hem de bir veri bilimci olarak beni derinden ilgilendiren bir konudur. Bu, paha biçilemez verilerin kaybıyla sonuçlanan sistem çapındaki bir arızaya benzer. Cambridge Üniversitesi’nin eski iklim değişikliği üzerine yaptığı araştırma, bu tür felaketlerin sadece mümkün olmadığını, aynı zamanda Dünya tarihinde birçok kez meydana geldiğini öne sürüyor. Hancock, kolektif tarihimizde insan uygarlığının önemli “veri dosyalarını” silen bir “sistem çökmesine” işaret ediyor olabilir mi?

Hancock’un teorilerini ve bunların yol açtığı tartışmaları araştırırken, yalnızca tarihsel gerçekleri tartışmıyoruz; insanlık tarihi anlayışımızı oluşturan algoritmaları sorguluyoruz. Nesillerdir kabul edilen “kaynak kodu”na meydan okuyor ve kolektif sinir ağımızda “gizli katmanların” olma ihtimalini göz önünde bulunduruyoruz.

Hancock’un tartışmalı teorileri üzerinde düşünürken, bunların insanlık tarihinin algoritmalarını sorgulama, keşfetme ve hatta yeniden yazma isteğimiz hakkında neler ortaya çıkardığını düşünün. Hancock, tarihi “kaynak kodumuzdaki” güvenlik açıklarını açığa çıkaran “etik hacker” olabilir mi? Ve onun teorileri bize kayıp uygarlıkların, bilgeliğin ve teknolojilerin “verilerinin kurtarılması” hakkında ne öğretebilir? Kendimize ve evrene dair anlayışımızda devrim yaratabilecek “silinen dosyaları” geri getirmenin eşiğinde olabilir miyiz?

👨‍⚕️ Dr. Bora Küçükyazıcı
Tıp Doktoru 🧠 NöroPsikoloji PhD
Arkeoloji Meraklısı Bir Gezgin

🏥 Brain Center ® İstanbul
🍀 Kişisel Gelişim Merkezi
Ritim İstanbul AVM, Maltepe – İstanbul 🌍

İleri düzey araştırma için göbekli tepe hakkında kaynaklar

MegalithomaniaUK: youtube.com/watch?v=KMX-pDOUlw0
Ancient Architects:  youtube.com/watch?v=tyX_LQHcyK8
DergiPark: Göbeklitepe Orjini ve Mitler
Science Advances: Modified Humans Göbekli Tepe